Djinn: realiteit of onzin?

Groot in het nieuws op donderdag 25 januari: een kind zou mishandeld zijn bij islamitische uitdrijvingsrituelen. Een zogenaamde djinn of kwade geest zou bezit hebben genomen van een 9-jarig jongetje, waarop de moeder haar zoontje onder andere met behulp van een oven en wattenstaafjes ‘mishandelde’. Ze zou dat mede hebben gedaan op aanraden van islamitische geestelijken die ze geraadpleegd had.

Een uitzonderlijke, maar niet unieke zaak, zo berichtte de NOS: https://nos.nl/artikel/2213750-kind-mishandeld-vanwege-djinn-uitzonderlijk-maar-niet-uniek.html. Feit is dat het nog erger kan: in 2004 overleed bijvoorbeeld de 23-jarige Latifa Hachmi na zwaar te zijn gefolterd door exorcisten in een woning in de Brusselse gemeente Schaarbeek. En in 2009 overkwam de 18-jarige Layla Hachichi uit Antwerpen hetzelfde toen een ‘gebedsgenezer’ haar in bad had overgoten met kokend water en bijtende soda.

De vraag is gerechtvaardigd: hebben we hier te maken met vormen van hopeloos verouderd (en in sommige gevallen dus schadelijk) bijgeloof? Bestaat bezetenheid überhaupt of zijn er altijd psychische oorzaken aan te wijzen? Roelof Tichelaar, die een praktijk voor psychische, pastorale en spirituele hulpverlening heeft, schrijft er maandelijks uitgebreid over in ParaVisie. Met name in de maarteditie, die vanaf 16 februari in de schappen ligt, gaat hij uitgebreid in op het herkennen van bezetenheid. Maar inhakend op de actualiteit wil hij er hier alvast het volgende over kwijt:

‘Door een gebrek aan zowel spirituele als psychologische kennis worden ernstige fouten gemaakt op het gebied van (vermeende) bezetenheid. Bij het stellen van deze diagnose moet er zowel naar de invloeden van de eigen ziel als naar invloeden van buitenaf worden gekeken. Bovendien kunnen die twee (binnen- en buitenwereld) ook nooit los van elkaar worden gezien, omdat ze voortdurend op elkaar inwerken.

Dit soort tragische gebeurtenissen vinden niet alleen plaats binnen de islam. Ook binnen het christendom zijn er op dit gebied veel fouten gemaakt. Dit blijkt ook uit de zaak Anneliese Michel die in 1976 op 23-jarige leeftijd stierf aan de gevolgen van ondervoeding en longontsteking, nadat eerder twee exorcisten tevergeefs hadden geprobeerd haar van de duivelse macht te bevrijden. In 2005 kwam naar aanleiding van deze geschiedenis de film ‘The exorcism of Emily Rose’ uit, waarin de gebeurtenissen rond Anneliese Michel zijn verfilmd.

Ook in de Middeleeuwen zag men – onder invloed van de kerk – nagenoeg iedere psychische aandoening aan voor een vorm van bezetenheid, met vele slachtoffers ten gevolge. In de tijd van de verlichting verdween bij velen het geloof in bezetenheid. Alle spirituele verschijnselen werden opeens eenzijdig psychologische verklaard. Dit geldt overigens nog steeds voor het grootste deel van de psychiaters, psychologen, psychotherapeuten en zelfs voor veel predikanten en pastoraal werkers (uitzonderingen daargelaten).

Het is duidelijk dat dit twee uitersten zijn die geen van beide een goede oplossing bieden. Het gaat om de integratie van kennis over religie, psychiatrie en spiritualiteit, waarbij ook reguliere artsen zouden moeten worden betrokken. Voor veel atheïsten is een gebeurtenis als deze, de mishandeling van het 9-jarige jongetje, helaas weer koren op hun molen en een bevestiging dat bezetenheid op onzin berust. Maar dat is niet waar. Zonder de juiste kennis kan dit echter dramatische gevolgen hebben.

In de Paravisie van maart ga ik verder in op het onderscheid tussen psychische ziekte en bezetenheid. In mijn boek ‘Psychisch of paranormaal? – Bovennatuurlijke ervaringen in het licht van psychiatrie, religie en spiritualiteit’ (uitsluitend te bestellen via www.roeloftichelaar.nl) heb ik deze materie zeer uitvoerig behandeld.’